Tebriz Araştırmaları Enstitüsü Tebriz Araştırmaları Enstitüsü
İran İslam Cumhuriyeti’nin devlet felsefesinin genel çerçevesini İsnâ Aşeriye Şiiliğinin Usuli ekolünün Velayet-i Fakih yorumu ve Fars milliyetçiliğinin Şuubiyeci ekolünün sentezi oluşturmaktadır. Şii siyasal İslam ve Fars milliyetçiliğinin evrimi sonucu olarak ortaya çıkan bu zihniyet ne Orta Çağ’a özgü teokratik bir anlayışa ne de modern dönem halkçılığı temel alan cumhuriyetçi bir anlayışa sahiptir. Belki her iki anlayışın anlamsal içeriğini sentezlemeye çalışan ve devletin meşruiyet kaynağını hem şeriat hem de halkta arayan bir anlayışla somutluk kazanmıştır [1]. Bu anlayışın gerçekleştirilme misyonun en önemli araçlarının başında Şubat 1979 Devrimi sonrasında ideolojik bir ordu olarak kurulan Devrim Muhafızları Ordusu gelmektedir. Nitekim İran’da Veli-i Fakih’in devlet ve toplum üzerindeki otorite ve egemenliğini sağlayan en önemli araç Devrim Muhafızları Ordusu’dur.
Şubat 1979 Devrimi’nden sonra Pehlevi rejiminden artakalan klasik orduya duyulan güvensizlikten dolayı Şii siyasal İslamcı milis örgütlenmelerin birleşmesi ile kurulan DMO zamanla Veli-i Fakih’in en önemli koruyucusu ve devrimci söylemin bekasının garantörüne dönüştü ve İran’ın bütün siyasal, toplumsal ve ekonomik alanlarına yayılarak bu alanların militerleşmesine neden oldu. Nitekim bugün İran dış politikasının omurgasını oluşturan Direniş Ekseni, DMO’nun tekelindedir. İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun savunma doktrinin genel çerçevesini hibrit savaş stratejisi oluşturmaktadır. Bu doktrinin kullandığı en önemli taktiklerin başında ise swarming taktiği, direniş cephesi ve füze/İHA yağmuru taktiği gelmektedir. Bu çalışmada İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun savunma doktrinin önemli taktiklerinden biri olan direniş ekseni taktiği ve bu taktiğin başat aktörleri olan Şii milis örgütlenmeler ele alınmıştır.
Direniş Ekseni ve Kudüs Gücü: İran devlet zihniyeti açısından İran’ın Hindistan’dan Akdeniz’e kadar uzanan bir coğrafyada oluşturduğu Şii milis yapılanmalar İran’ın dış tehditlere karşı en etkili caydırıcı ve savunma gücüdür. İran’ın siyasal literatüründe bu hat Direniş Ekseni adı ile anılmaktadır.
Direniş Ekseni’nde faaliyet gösteren aktörler Devrim Muhafızları Ordusu’na bağlı Kudüs Gücü bünyesinde faaliyet göstermektedir. Kudüs Gücü, İran-Irak savaşı sırasında İran’ın Irak topraklarında askerî operasyon yapması amacıyla kuruldu. Kudüs Gücü’nün ilk yıllardaki faaliyetlerinin ana hatları yurtdışındaki siyasal İslamcı ve devrimci gruplara çeşitli yardımlar sağlamak, İran’da yaşayan yabancı uyruklu İslamcı kişileri DMO bünyesinde örgütlemek, yurtdışında Şii milislerden oluşan hücreler ve örgütler kurmak ve propaganda savaşı yürütmek olmuştur. Günümüzde Kudüs Gücü, İran’ın Şii Jeopolitiği doktrinini sahaya sürmekte en güçlü ve yetkili mercidir ve İran’ın Ortadoğu ve Kuzey Afrika’ya yönelik stratejileri Kudüs Gücü eliyle sahaya sürülmektedir. Kudüs Gücü, DMO’nun devrim ihracı geleneğinin devamı olarak ortaya çıkmıştır ve kökleri Şubat 1979 Devrimi’nden sonra yaşananlara dayanmaktadır.
1979 İran Devrimi’nden sonra DMO’nun yapılanmasında yurtdışına yönelik politika ve operasyonlarından sorumlu olarak oluşturulan ilk birim DMO Özgürlükçü Hareketleri Birimi olmuştur. DMO’nun kurulmasıyla birlikte oluşturulan bu birim 1982 yılında DMO tüzüğünün İran İslamî Şura Meclisi’nden geçmesiyle DMO yapılanmasından kaldırıldı. Bundan sonra bu birim DMO’nun Uluslararası Birimi adı altında faaliyetlerine devam etti. Ancak İran-Irak Savaşı’nın patlak vermesi ve ardından savaşın uzaması bu birimin büyümesi gerekliliğini ortaya çıkarttı ve 1982 yılında DMO Komutanlığı Yurtdışı Operasyonlar İçin DMO’nun Düzensiz Savaşlar Karargâhı isminde yeni ve resmi bir askerî oluşumun önergesini İran Yüksek Savunma Konseyi’ne sundu. Bu önerge 30 Nisan 1983 tarihinde kabul edilip Ramazan Karargâhı adıyla işe başladı. Günümüzde Kudüs Gücü olarak bilinen oluşumun ilk çekirdeği Ramazan Karargâhı’nın faaliyetleriyle oluşmuştur ve bir nevi Ramazan Karagâhı’nın devam niteliğindedir. Ramazan Karargâhı DMO’nun 3, 4, 8, 10 ve 11 bölge komutanlıklarının katkısıyla kuruldu. Her bölgede 72 kişiden oluşan Aşura isminde birer tabur oluşturuldu. Aşura Taburları birleşerek Ramazan Karargâhı’nı oluşturdular [2]. İran-Irak savaşından sonra özellikle ABD’nin Irak işgalinden sonra Kudüs Gücü, Ramazan Karargâhı’nın mirasçısı olarak hızlı bir şekilde büyüdü ve günümüze kadar gelen süreçte İran dış politikasının en önemli aktörü haline geldi. Kudüs Gücü bünyesinde en az 26 yabancı milis örgütünün bulunduğu bilinmektedir.
Kudüs Gücü’nün kendine bağlı az sayıda İranlı personeli bulunmaktadır ve Irak ve Suriye iç savaşında Kudüs Gücü bünyesinde savaşa katılanlar genellikle DMO Kara Kuvvetleri Bölgesel Karargâhları’na bağlı özel birim, tabur, tugay ve alaylardan oluşmaktadır. Bu bölgesel karargâhlar ve sorumlu oldukları bölgeler sırasıyla DMO Sar’ullah Karargâhı (Tahran ili), DMO Hamza Seyyid’ül-Şüheda Karargâhı (Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Erdebil, Kürdistan, Zencan illeri ve İran’ın kuzeybatı sınırları), DMO el-Kadir Karargâhı (Gilan, Mazenderan, Gülistan illeri ve İran’ın kuzey sınırları), DMO Samin’ül-Eimme Karargâhı (Kuzey Horasan, Rezevi Horasan, Güney Horasan illeri ve İran’ın kuzeydoğu sınırları), DMO Necef-i Eşref Karargâhı (Kirmanşa, İlam, Hemedan illeri ve İran’ın batı sınırları), DMO Kerbela (Güney Mukaddem) Karargâhı (Huzistan, Loristan, Kohgiluye Boyerahmet illeri ve İran’ın güneybatı sınırları), DMO Medine Münavvire Karargâhı (Fars, Buşehir, Hürmüzgan illeri ve İran’ın güney sınırları), DMO Güneydoğu Kudüs Karargâhı (Sistan ve Beluçistan, Kirman, Hürmüzgan illeri ve İran’ın güneydoğu sınırları), DMO Hazret-i Seyyid’ül-Şüheda Karargâhı (Çaharmahal ve Bahtiyarî, İsfahan ve Yezd illeri) ve DMO Sahib’ul-Zaman Karargâhı (Kazvin, Kum, Merkezi ve Simnan illeri) karargâhlarından oluşmaktadır. Bu uzman askeri birimlere ek olarak Kudüs Gücü’nün diğer İranlı insan kaynağını Besic gönüllüleri oluşturmaktadır. Bu gönüllü Besic Örgütü üyeleri Kudüs Gücü denetiminde olan İmam Ali Eğitim Karargâhı, İmam Hüseyin Karargâhı, Fecr Karargâhı, Zafer Karargâhı, Nasr Karargâhı ve Re’d Karargâhı’nda askerî eğitim almaktadır. Kudüs Gücü’ne özgü olan ve Kudüs Gücü’nün en önemli birimleri 400. Birim ve 190. Birimi’dir. Kudüs Gücü 400. Birim, Kudüs Gücü’nün terör eylemleri ve suikastlarından sorumludur. Kudüs Gücü bu tim üzerinden yurtdışında suikastlar yapıp düşman hedeflere yönelik operasyonlar gerçekleştirmektedir [3]. Kudüs Gücü 190. Birim ise yurtdışındaki milis örgütlere silah kaçakçılığı yapmaktadır ve Kudüs Gücü bünyesinde faaliyet gösteren yabancı silahlı örgütlere silah temini yapmaktadır [4].
İran’ın savunma doktrini açısından İran’a yabancı bir saldırı gerçekleşirse ve Tahran ya da İran’ın herhangi önemli bir yeri ve merkezi hedef alınırsa bu savaş sadece İran coğrafyasına sınırlı kalmayacaktır ve DMO Kudüs Gücü’ne bağlı milis yapılanmalar harekete geçip bölgede bulunan düşman hedeflerine yönelik saldırılar gerçekleştirecektir. Dolayısıyla İran, savaşı kendi sınırları dışına çekip Pakistan ve Afganistan’dan başlayıp Akdeniz’e kadar uzanan bir kriz ve savaş hattı oluşturacaktır. İran’ın bu zihniyetle desteklediği DMO Kudüs Gücü’ne bağlı en önemli örgütlenmeler, etkinlik ve önemlilik sırasıyla şu şekilde sıralanabilir:
Lübnan Hizbullah’ı: Bu örgüt isminden de anlaşıldığı gibi Lübnan merkezlidir ve merkezi Lübnan’ın Beyrut kentindedir. Lübnan Hizbullah’ı örgütü 1982 yılında kurulmuştur ve 1985 senesinde resmiyet kazanmıştır. Bu örgütün genel sekreterliğini 1992 yılından itibaren Seyyid Hasan Nasrullah yürütmektedir. Bu örgütün etkinlik alanı sadece Lübnan’a sınırlı değil ve İran’ın desteğiyle küresel bir şebeke kurabilmiştir. Bu şebekenin Batı Afrika, Latin Amerika ve Avrupa’da etkinlik sahibi olduğu bilinmektedir. New York Times gazetesinin 27 Kasım 2017 tarihinde yayınladığı bir araştırmaya göre bu örgütün milis seferber etme gücü maksimum 50 bin kişidir [5]. Fakat Lübnan Hizbullah’ı Örgütü Genel Sekreteri Seyyid Hasan Nasrullah bu rakamın 100 bin ve Seyyid Hasan Nasrullah’ın Yardımcısı Şeyh Naim Kasım bu rakamın 60 bin olduğunu iddia etmektedir [6]. ABD devletinin Cassandra Projesi [7] bağlamında 8 sene boyunca dünya genelinde yaptığı bir araştırma ve takibe göre Lübnan Hizbullah’ı örgütü dünya genelinde uyuşturucu kaçakçılığı yapan güçlü uluslararası şebekeler listesinde yer almaktadır ve gelirlerinin önemli bir bölümü uyuşturucu kaçakçılığı, silah kaçakçılığı ve para aklamadan temin edilmektedir. Nitekim ABD merkezli Politika dergisinin yaptığı kapsamlı bir araştırmaya göre Lübnan Hizbullah’ı yıllık 1 Milyar ABD doları sadece bu yasa dışı ticaretlerinden gelir elde etmektedir [8]. Lübnan Hizbullah’ının askerî kandı İslamî Direnişin Askerî Kanadı adıyla bilinmektedir. Lübnan Hizbullah’ı örgütünün askerî kanadının başında Cihat Konseyi bulunmaktadır. Cihat Konseyi’ne bağlı olan birlikler içinde Nasr Birliği, Bedir Birliği, Aziz Birliği, Haydar Birliği, Rızvan Birliği, el-Abbas Birliği, Füze Birliği, Siber Güvenlik Birliği ve İstihbarat Birliği en önemli birliklerdir. Rızvan Birliği ve el-Abbas Birliği, Lübnan Hizbullah’ı örgütünün özel hareket birlikleri olarak özel operasyonlar, terör eylemler ve suikastlar için kullanılmaktadır. Lübnan Hizbullah’ının iki önemli medya ayağını el-Manar TV kanalı ve el-Nur Radyo kanalı oluşturmaktadır. Bu iki medya dışında en ünlü propaganda oluşumları el-Ahid haftalık dergisi ve Lübnan Hizbullah’ı Medya ve İletişim internet sitesidir.
Yemen Ensarullah’ı Hareketi: Lübnan Hizbullah’ı örgütünden sonra İran’ın desteklediği en önemli milis örgüt, Yemen Ensarullah’ı Hareketi’dir. Yemen Husileri Hareketi olarak da bilinen bu örgüt 1980 senesinde kurulmuştur ve İslam Cumhuriyeti yöneticileri genellikle bu örgütü Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik gerçekleştirdikleri terör eylemlerinde kullanmaktadır. Şebab’ül Mümin Hareketi’nin devamı olan Ensarullah Hareketi mensupları Yemen’in Zeydi Şiilerinden oluşmaktadır ve bu açıdan İsnâaşeriyye Şiiliğe mensup olan İranlılarla faklılık göstermektedir. Bu örgüt Suudî Arabistan’ın güneybatı sınırında etkindir ve Yemen’in başkenti olan San’a kentini kontrol etmektedir. Örgütün resmi TV kanalı el-Masire TV’dir. Yemen Ensarullah’ı Hareketi liderliğini Abdülmelik Husi kısa adıyla bilinen Abdülmelik Bin Bedreddin el-Husi el-Hasani el-Tebatebai yürütmektedir.
Irak Bedir Alayı: Irak’ta faaliyet gösteren Bedir Alayı, İslam Cumhuriyeti yöneticilerinin desteklediği önemli askeri oluşumlardandır. İran kaynakları Haşdi Şabi üyesi olan Bedir Alayı’nın 10,000 milise sahip olduğunu ileri sürmektedir [9]. Bazı Batılı kaynaklar ise bu rakamı doğrulamaktadır [10]. Bu alayın merkezi Irak’ın Necef kentindedir ve komutanlığını Hadi el-Ameri yürütmektedir. Necef kentiyle birlikte Irak’ın Diyala ve el-Anbra illerinde de etkin bir siyasi ve askeri aktördür. Bedir Alayı, 1985 yılında İran Devrim Muhafızları Ordusu tarafından Bedir 9 Tugayı adı altında kuruldu. Bu tugayın üyeleri Hadi el-Ameri gibi İran’da sığınmacı olarak yaşayan ve Seddam Hüseyin’e karşı savaşmak isteyen Iraklı Şiilerden oluşmuştu. Bu tugay 1986 yılında alay statüsüne yükseltildi ve Irak İslam Devrimi Yüksek Konseyi’nin emrine verildi. Böylece Irak İslam Devrimi Yüksek Konseyi’nin askeri kolu haline geldi. İran-Irak Savaşı’nın bitmesinden sonra Celal Talıbani’nin yardımıyla Süleymaniye’de komuta merkezi kurdu ve Irak İslam Devrimi Konseyi’nin askeri kolu olarak Seddam Hüseyin yönetimine karşı çeşitli operasyonlar gerçekleştirdi. ABD’nin Irak’a saldırılmasından sonra kendini yeniden yapılandırdı ve Irak’ın önemli siyasal aktörlerinden birine dönüştü. Şiilerin Irak’ta iktidara taşınmasıyla birlikte bu ordunun birçok milisi Irak Polis Teşkilatı, Irak istihbarat servisleri başta olmak üzere çeşitli kurumlara yerleştirildi. Ayrıca Bedir Alayı, Haşdi Şabi bünyesinde yer aldı ve böylece Irak Silahlı Kuvvetleri bünyesinde legal bir askeri yapılanma statüsü kazandı.
Irak Asaib Ehl’ül Hak Örgütü: Irak’ta faaliyet gösteren İran Kudüs Gücü’ne bağlı bu örgüt Irak’ın radikal Şii örgütlerinden biridir ve Irak’ta yapılan birçok suikast ve terör eylemi bu örgüt tarafından yapılmıştır. Bu örgüt Hazeli Şebekesi adıyla da bilinmektedir. Bu örgütün merkezi Irak’ın Bağdat kentidir, Ocak 2006 tarihinde kurulmuştur ve komutanlığını Kays el-Hazeli yürütmektedir. Bu örgütün 3,000 milise sahip olduğu tahmin edilmektedir. Bazı kaynaklar bu rakamın 10,000 milis olduğunu iddia etmektedir [11]. Bu örgütün Bağdat kentinin güney mahallelerinde ve Irak’ın Meysan ilinde etkin olduğu bilinmektedir. Bu örgütün Irak’ın ünlü kaçakçılık şebekeleriyle yakın işbirliği bulunmaktadır ve Asaib Ehl’ül Hak örgütünün önemli finansörleri ve yakın işbirliği yaptığı şebekeler Ebu Mustafa Şeybani isminde bir kişinin yönelttiği ve Şeybani Şebekesi olarak bilinen kaçakçılık şebekesi ve Ahmet Seccad el-Geravi isminde bir kişinin yönelttiği ve el-Geravi Çetesi olarak bilinen suç örgütüdür. Ebu Mustafa Şeybani, Bedir Alayı’nın eski üyesi ve Ahmet Seccad el-Geravi, Ceyş’ül Mehdi (Mehdi’nin Ordusu) örgütünün eski üyesidir. El-Geravi çetesinin faaliyet merkezi Irak’ın Meysan ilidir. Asaib Ehl’ül Hak örgütü İmam Ali Tugayı (Irak’ın güneyinden sorumludur), İmam Kazım Tugayı (Bağdat kentinin batısından sorumludur), İmam Hadi Tugayı (Bağdat kentinin doğusundan sorumludur), İmam Askeri Tugayı (Bağdat ketinin merkezinden sorumludur) ve Haydar’ul-Kerrar Tugayı (Suriye’den sorumludur) olmak üzere beş tugaydan oluşmaktadır.
Irak Nüceba Örgütü: Tam adı Irak Nüceba İslami Direniş Hareketi olan ve Nüceba Örgütü adıyla bilinen örgüt, Irak’ta faaliyet göstermektedir. Bu örgüt 2013 yılında Ekrem el-Ke’bi isminde bir kişi tarafından Bağdat kentinde kurulmuştur. Ekrem el-Ke’bi, Asaib Ehl’ül Hak örgütünden ayrıldıktan sonra Nüceba Örgütü’nü kurdu ve Asaib Ehl’ül Hak örgütünde görev yaptığı dönemde Asaib Ehl’ül Hak örgütünün Suriye kolu olan Haydar’ul-Kerrar Tugayı komutanı olarak görev yapmıştı. Nüceba Örgütü Ammar Bin Yasir Tugayı, el-Hamad Tugayı, İmam Hasan’ul-Mücteba Tugayı ve Golan Tepeleri Özgürlüğü Tugayı olmak üzere beş tugaydan oluşmaktadır . Nüceba Örgütü’nün İran’da resmi temsilciliği bulunmaktadır ve Farsça yayın yapan bir internet sitesi üzerinden bu milis yapılanmayla ilgili son haberler ve görsel ürünleri paylaşmaktadır. Bu örgütün Bağdat ketinde etkin olduğu bilinmektedir. Nitekim ABD hedeflerine yapılan birçok saldırı bu örgüt tarafından yapılmaktadır.
Irak Şehit Sadr Tugayları: Irak İslami Davet Partisi’nin askeri kolu olan Şehit Sadr Tugayları, 1980 senesinde kurulmuştur. Uzun bir süre faaliyet göstermediğinden sonra 2014 yılında tekrar faaliyete başladığını duyurmuştur. Bu yapılanmanın 6,500 milise sahip olduğu tahmin edilmektedir. Muhammed Bakır Sadr’ın düşüncülerini benimsemektedir ve İran ile yakın ilişkili bulunmaktadır. Şehit Sadr Tugayları’nın komutanlığını Ebu Sadık el-Meyahi yürütmektedir [12]. Haşdi Şabi üyesi olan bu yapılanma Irak’ta faaliyet göstermekle birlikte Suriye iç savaşında da Esed muhalifi güçlere karşı savaşmıştır.
Irak Seraya el-Cihad: Cihad Tugayları anlamına gelen Seraya el-Cihad, Cihad ve İnşa Hareketi Partisi’nin askeri koludur. Cihad ve İnşa Hareketi Partisi 2008 yılında kurulmuştur ve Irak İslami Yüksek Konseyi’nin üyesidir. Seraya el-Cihad ise 2014 yılında kuruldu ve komutanlığını Hasan el-Sari yürütmektedir. İran tarafından yönetilen bu milis yapılanma Bağdat kentinde etkindir. Bu Şii milis yapılanmanın İran’daki merkezi Ahvaz kentindedir. İran vatandaşlığı da olan Hasan el-Sari uzun bir süre İran’da yaşamış ve Kudüs Gücü bünyesinde çeşitli eğitimler almıştır. Haşdi Şabi üyesi olan ve Haşdi Şabi’nin 17. Tugayı adıyla bilinmektedir. Irak Hizbullah’ından türeyen bu yapılanmanın birkaç yüz milise sahip olduğu tahmin edilmektedir.
Irak Ketaib İmam Ali: İmam Ali Tugayları anlamına gelen Ketaib İmam Ali örgütü Irak İslami Hareketi Partisi’nin askeri koludur ve 2014 yılında kurulmuştur. Bu milis yapılanmanın komutanlığını Şibel el-Zeydi yürütmektedir. İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü tarafından yönetilmektedir. Irak’ın Diyala ve Selaheddin illerinde etkindir. Ketaib Hizbullah’a yakın bir örgüttür. Suriye iç savaşında da Esat muhalifi gruplara karşı savaşmıştır. Irak Hıristiyanlarından oluşan Ruhullah İsa Bin Meryem Tugayı isminde bir milis yapılanma kurmuştur. Bu Hıristiyan milis yapılanma İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün kontrolündedir.
Irak Ketaib Seyyid’ül-Şüheda: Seyyid’ül-Şüheda Tugayları anlamına gelen Ketaib Seyyid’ül-Şüheda 2013 yılında kurulmuştur. Asaib Ehl’ül Hak örgütü gibi Ebu Mustafa Şeybani’nin yönettiği Şeybani Kaçakçılık şebekesi tarafından finanse edilmektedir ve İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü kontrolündedir. Irak’ın Selaheddin Eyaleti ve Suriye’nin Dera ili ile Şam kentinin güneyinde etkindir. Bu örgütün yapılanmanın komutanlığını Ebu Ala el-Lolayi ve komutan vekilliği görevini Ahmet el-Meksusi yürütmektedir. Irak’ta faaliyet gösteren çeşitli milis örgütlenmeler konusunda dikkat çeken en önemli husus medya ve basında yer almasa da Şeybani kaçakçılık şebekesinin Irak’ın güneyi özellikle de milis örgütlenmeler üzerindeki gücüdür. Bu yasadışı ticari şebekenin arkasında ise İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü bulunmaktadır ve İran istihbarat servislerinin bu şebekenin güçlenmesinde önemli rolü vardır. Nitekim İran istihbarat servisleri Irak’ta birçok uyuşturucu ve silah kaçakçılığı ve para aklama işlemlerini Şeybani şebekesi üzerinden yapmaktadır.
Irak Ketaib el-Tiyar el-Risali: El-Risali Hareketi’nin askeri kolu olan Ketaib el-Tiyar el-Risali 2007 yılında kurulmuştur. Bu silahlı örgütün komutanlığını Adnan el-Şehmani ve sözcülüğünü Muhammed el-Beseri yürütmektedir. Adnan el-Şehmani Irak Davet Partisi’nin eski üyesidir İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü kontrolündedir ve Haşdi Şabi üyesidir.
Irak Seraya el-Horasani: İslami Teli’e Partisi’nin askeri kolu olan Seya el-Horasani, İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün komutanlarından olan Hemid Tekevi tarafından 1995 yılında kuruldu. Hemed Tekevi’nin 2014 yılında Samerra’da öldürülmesinden sonra bu örgütün komutanlığını Hamed el-Cezari ve genel sekreterliğini Ali el-Yasiri yürütmektedir. Irak’ın Diyala Eyaleti’nde etkin bir milis yapılanmadır. Hamed el-Cezayeri bu yapılanmanın komutan yardımcılığı görevini yapmaktadır. İran Kudüs Gücü tarafından kurulan bu örgüt İran üretimi silahlar kullanmaktadır.
Irak Seraya Ensar’ul Akide: Irak İslami Yüksek Konseyi’ne bağlı olan Seraya Ensar’ul Akide 2014 yılında Irak’ta faaliyetine başlamıştır. Bu yapılanmanın kuruluş tarihi 2014 kabul edilse de 2012 yılından itibaren Suriye iç savaşında Esat muhalifi gruplara karşı savaştığı bilinmektedir. Bu Şii milis yapılanmanın komutanlığını Celaleddin Sağir yürütmektedir ve 2,000 milise sahip olduğu tahmin edilmektedir. İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün kontörlünde faaliyet göstermektedir.
Irak Ceyş’ül Muhtar: Muhtar Ordusu anlamına gelen Ceyş’ül Muhtar, Irak Hizbullah’ı tarafından 2013 yılında kurulmuştur. Bu Şii milis yapılanmanın komutanlığını Vasık el-Betat yürütmektedir ve İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün kontrolünde olan bir milis yapılanmadır. Ceyş’ül-Muhtar’ın Kufe kentinde etkin olduğu bilinmektedir. Bu örgüt Irak Hizbullah’ı olarak da kendini tanıtmaktadır. Radikal Şii siyasal İslamcı kişilerden oluşmaktadır.
Irak Leva Ebülfazl el-Abbas: Ebülfazl el-Abbas Tugayı anlamına gelen Leva Ebülfazl el- Abbas örgütü Iraklı Şii Taklit Mercii Kasım el-Tayi’nin fetvasıyla 2005 yılında kurulmuştur. Ebulfazl el-Abbas Tugayı’nın komutanlığını Ebu Acib adıyla bilinen Mahir Acib Cezte yürütmektedir. Irak merkezli bir yapılanma olmasına rağmen Suriye iç savaşında da etkin olmuştur.
Irak’ta Faaliyet Gösteren Şii Cihatçı Tugaylar: İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’ne bağlı olan ve Irak’ta faaliyet gösteren Bedir Alayı, Asaib Elh’ül Hak Örgütü ve Nüceba Örgütü, İran’ın Irak’ta özellikle de Haşdi Şabi yapılanmasına desteklediği ana akım örgütleri oluşturmaktadır. Bu üç ana akım örgütten sonra Şehit Sadr Tugayları, Serya el-Cihad, İmam Ali Tugayları, Ketaib Seyyid’ül Şüheda, Ketaib el-Tiyar el-Risali, Seraya el-Horasani, Seraya Ensar’ul Akide, Ceyş’ül Muhtar ve Ebulfazl el-Abbas Tugayı örgütleri İran’ın Irak’ta desteklediği ve İran adına Irak’ta faaliyet gösteren ikinci dereceli örgütleri oluşturmaktadır. Bu örgütlerden sonra Irak’ta faaliyet gösteren fakat Irak’ın bölgesel koşulları, aşiretler arası ilişkiler, demografik farklılıklar ve benzeri sebeplerden dolayı üst satırlarda ele alınan örgütlere katılmamayı tercih edip kendi kontrollerinde küçük grup ve tugaylar oluşturan küçük örgütlerden de söz edilebilmektedir. İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün Irak’ta desteklediği fakat küçük yapılanma olduklarından dolayı ana akım medya ve basında yer almayan örgütler içinde Ketaib Babiliyun (Hıristiyan grup), Heres Ninova (Sünni grup), Sami el-Mesudi komutanlığındaki Allah’ın Vaadi Kuvveti, Ahmet el-Esedi komutanlığındaki Ketaib Cünd’ül-İmam, Eşm el-Ceburi komutanlığındaki Selaheddin Tugayı, Tahir el-Hakani komutanlığındaki İmam Ali İntikam Fırkası, Dağır el-Musevi komutanlığındaki el-Müntezir Tugayı, Kasım Müslih komutanlığındaki el-Tufuf Tugayı, Abdülzühre el-Sevide’i komutanlığındaki Ensar’ullah el-Evfiya Tugayı, Ebu Turab el-Esedi komutanlığındaki Ketaib Esedullah, Haşim el-Meksusi komutanlığındaki Esedullah Galip Teşkilatı, Cafer el-Musevi komutanlığındaki Hareket’ul-Ebdal Tugayı, Hüseyin Ali Necm el-Ceburi komutanlığındaki Kerkük Şehitleri Tugayı, Sa’d Sevar komutanlığındaki Ceyş’ül-Mü’mel, Haşim Ahmet el-Temimi komutanlığındaki el-Lütüf Tugayı, Abdülrahman el-Levizi komutanlığındaki Türkman Ordusu, Üves el-Hefaci komutanlığındaki Ebu El-Fazl el-Abbas Tugayı, Muhammed el-Hefaci komutanlığındaki Ketaib Kiyam’ül-Hüseyin, Menaf el-Hüseyni komutanlığındaki Ketaib el-Nuhbe, Rehman el-Cezayeri komutanlığındaki Hizbullah el-Saerun, Ammar el-Heddad komutanlığındaki el-Vat’ul-Sadık Ordusu, Ebu Talıp el-Meyahi komutanlığındaki Ketaib Kamer Beni Haşim, Muhamme el-Musevi komutanlığındaki el-Kasım el-Cebbarin Tugayı, Talıp el-Eyavi komutanlığındaki el-İmam el-Kaim Tugayı, Cihat el-Temimi komutanlığındaki Ketain el-Eimme el-Beki, Abdullah el-Lami komutanlığındaki Ketain el-Kısas, Muhammed Hüseyin el-Sadr komutanlığındaki Ketaib Eşbal el-Sadr, Gusan el-Şahbender komutalığındaki Ketaib Sair’ul-Hüseyin, Cafer Abbas el-Musevi komutanlığındaki Ketaib Malik Eşter, Mueyyid el-Hekim komutanlığındaki Ketain el-Dema el-Zekiye, Hüseyin el-Temimi komutanlığındaki Zülfikar Tugayı, Ahmet el-Fertusi komutanlığındaki Ketaib Müslim Bin Akil Tugayı, Naci el-Helfi komutanlığındaki Ensar’ul-Mehdi Tugayı, Semir el-Şeyh Ali komutanlığındaki Ketaib el-Adalet, Kazım el-Seyyid Ali komutanlığındaki Ketaib el-Fetih, Mümtaz el-Haydari komutanlığındaki Ketaib Seraya el-Zehra, Hasan el-Şekerci komutanlığındaki Zeynep el-Akile Tugayı, Muhammed el-Lami komutanlığındaki Kayıp İmam Tugayı, Hüseyin el-Rebi’i komutanlığındaki Ketaib el-İmam el-Hüseyin, Ela el-Muhelhel komutanlığındaki Ketaib Der’ul-Velayet, Ahmet el-Saidi komutanlığındaki Ketaib Yedullah, Mustafa el-Übeydi komutanlığındaki Ketaib Bekiyetullah, Musa el-Hasani komutanlığındaki Ketaim Cemie’’ül-Al-ı el-Beyt, Vesam el-Haydari komutanlığındaki Ketaib el-Tifl’ul-Rezi’, Abdülmehdi Kerbelayi komutanlığındaki Seraya el-Muhtar el-Sakafi, Abdülmehdi el-Kerbelayi komutanlığındaki Seraya el-Seccad Tugayı, Fera el-Elak komutanlığındaki Ketaib el-Gavs’ul-Azam, Haydar el-Nasiri komutanlığındaki Ketaib el-Kare, Ahmet el-Ferici komutanlığındaki Ensar’ul-Hüccet ve Haydar Nasiri komutanlığındaki Fersan’ul-Mezhep Hareketi örgütlerinin isimleri öne çıkmaktadır.
Afganistan Fatimiyyun Alayı: İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün önemli bileşenlerinden biri Şii Afganlardan oluşan Fatimiyyun Alayıdır. Bu alay, Suriye iç savaşında etkin rol oynamıştır ve hem insan kaynağı hem de sahadaki operasyon kabiliyeti açısından deneyimli örgüt kategorisinde yer almaktadır. Fatimiyyun alayı resmî olarak 12 Mayıs 2013 tarihinde kurulmuştur. Fatimiyyun Alayı milisleri İran’da yaşayan siğinmacı Afganlardan oluşmaktadır. Bu silahlı örgütün milisleri genellikle İran’ın Meşhet ve Tahran kentlerinin Afgan mahallelerinde bulunan camilerde yetişen kişilerden oluşmaktadır. Fatimiyyun Alayının toplam 14,000 milise sahip olduğu bilinmektedir ve bu alayın askerî yapılanmasında öne çıkan birilikler Keskin Nişancılar Birliği, İmam Rıza Tugayı, Emmar Tugayı, İmam Hasan Tugayı ve İmam Sadık Tugayı (Füze Tugayı) isimlerindeki tugaylardır. Fatimiyyun Alayının keskin nişancıları eğitimli keskin nişancılar kategorisinde yer almaktadır ve Suriye iç savaşında etkin rol almışlar. Son iki sene içinde Fatimiyyun Alayının birçok üst düzey komutanı Suriye’de suikasta uğramış ve öldürülmüştür. Özellikle bu komutanların önemli bir bölümü İsrail’in gerçekleştirdiği hava saldırıları ve nokta atışlarıyla öldürülmüştür. Dolayısıyla İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü, bu alayın komutan ve üyelerinin isimleri ve simalarını gizli tutmaya çalışmaktadır. Bugün Fatimiyyun Alayının komutanlığını Seyyid İlyas Musevi isminde bir şahıs yürütmektedir.
Pakistan Zeynebiyyun Alayı: İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’ne bağlı olarak faaliyet gösteren Zeynebiyyun Alayı, Şii Pakistanlılarından oluşmaktadır. Zeynebiyyun Alayı resmî olarak 2014 yılında kurulmuştur ve 20,000 milise sahip olduğu iddia edilmektedir [13]. Zeynebiyyun Alayının merkezi İran’ın Kum kentinde bulunan Nur Hüseyniyesi’dir. Bu alayın operasyon karargâhı ise Suriye-Irak sınırında bulunan Haydariyyun Karargâhı’dır.
Suudi Arabistan Hicaz Hizbullah’ı: Bu örgüt Suudî Arabistan Şiilerinden oluşmaktadır ve Suudî Arabistan Hizbullah’ı adıyla da bilinmektedir. Bu örgüt 1987 senesinde İran’ın Kum kentinde kurulmuştur ve kurucu kadrosunda Şeyh Haşim el-Şekus, Şeyh Abdülrahman el-Cubeyl ve Abdülcemil Elma gibi Suudî Arabistan vatandaşı din adamların ismi görünmektedir . Bu örgütlenmenin liderliğini Ahmet el-Müğsel yürütmektedir. Suudî Arabistan Şiilerinin yoğun olarak yaşadığı İhsa Eyleti ve el-Katif, Sihat, Safva ve Avamiye bölgelerinde etkindir ve 100’e yakın milise sahip olduğu iddia edilmektedir. Bu örgütün faaliyetleri 1996 senesinde sonra pasifleşse de hâlâ yer altında varlığına devam ettiği bilinmektedir.
Azerbaycan Cumhuriyeti Hüseyniyyun Örgütü: Azerbaycan İslami Direniş adıyla da bilinen Hüseyniyyun Örgütü, Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı Şiilerden oluşmaktadır. Merkezi İran’ın Kum kentindedir ve liderliğini Tevhit İbrahimi yürütmektedir. Bu örgütün üyeleri genellikle Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı olan ve İran’ın Camiet’ül Mustafa Üniversitesi öğrencisi olan kişilerden oluşmaktadır. Tevhit İbrahimi’den yayınlanan bazı fotoğraflar Suriye iç savaşında da bulunduğunu göstermektedir . Bu örgütün Azerbaycan Cumhuriyeti içinde bazı suikast eylemlerine katıldığı da bilinmektedir. Bu örgütün faaliyetleri propaganda faaliyetlerine yoğunlaşmıştır ve Azerbaycan Araştırmaları Merkezi bünyesinde Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı propaganda savaşı yürütmektedir.
Bahreyn Seraya el-Eşter: Eşter Tugayları anlamına gelen Seraya el-Eşter örgütü Bahreyn’de faaliyet gösteren ve Bahreyn Şiileri tarafından kurulan bir milis örgüttür. İsmini Hazret-i Ali’nin Mısır hâkimi Malik Eşter’den almaktadır. İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü tarafından desteklenmektedir. Liderliğini İran’da yaşamakta olan Ebu Müntazar kod adıyla bilinen Ahmet Yusif Serhan ve Zülfikar kod adıyla bilinen Casim Ahmey Abdullah el-Maruf ismindeki iki şahıs yürütmektedir [14]. Mısır, Suudî Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, ABD ve İngiltere tarafından terör örgütü olarak tanınmaktadır. Seraya el-Eşter ile birlikte Bahreyn Şiilerinden oluşan bir diğer milis örgütlenme Muhtar Tugayları anlamına gelen Seraya el-Muhtar milis örgütlenmesidir. Bu milis örgütlenme 2013 senesinde kurulmuştur ve Bahreyn’de yaptığı en az 6 terör eylemini üstlenmiştir. Bahreyn, Mısır, Suudî Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, ABD ve İngiltere tarafından terör örgütü olarak tanınmaktadır.
Son Notlar
[1] Babek Şahit, İslam Cumhuriyeti Döneminde İran’da Devlet Toplum İlişkisi, İstanbul, Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2022, s. 22.
[2] Gerargah-e Ramazan Der Ceng-e Tahmili Çegune Şekil Gereft? [Tahmil Edilmiş Savaşta Ramazan Karargâhı Nasıl Oluştu?], İSNA Haber Ajansı, Erişim Linki: isna.ir/xd4QkX (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[3] Sky News: Vahed-e 400 Niruy-e Gods-e Sepah, Terrah-e Emeliyat-e Teroristi Der Torkiye [Sky News: DMO Kudüs Gücü 400. Birim’i Türkiye’de Yapılan Suikastı Tasarladı], Radyo Ferda, Erişim Linki: https://shorturl.at/tEK79 (Son Erişim Tariji: 11.10.2023).
[4] Vahed-e 190 Sepah-e Gods Çe Mikonad? [Kudüs Gücü’nün 190. Birimi Ne Yapar?], Manoto TV, Erişim Linki: https://shorturl.at/epxz5 (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[5] Iran Out to Remake Mideast With Arab Enforcer: Hezbollah, The New York Times, Erişim Linki: https://nyti.ms/3yjct97 (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[6] Saye-ye 300 Hezar Şemşir Ber Bala-ye Ser-e Sehyonistha [300 Bin Kılıcın Gölgesi Siyonistlerin Başı Üzerinde], Ana Press, Erişim Linki: https://bit.ly/3fIzBaB (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[7] Cassandra Projesi, Amerika Birleşik Devletleri Uyuşturucuyla Mücadele İdaresi’nin (DEA) kurumunun Hizbullah’ın Güney Amerika’daki uyuşturucu kaçakçılığından elde ettiği gelirleri tespit etmek ve kesmeye yönelik yapılan bir çalışma olmuştur.
[8] “Cassandra Projesi”, Hezbollah Çegune Mobaddal Be Sendika-ye Bozorg-e Beynol Meleli-ye Gaçag-e Mevvad-e Mohadder Şode Est [“Cassandra Projesi”, Hizbullah Nasıl Uluslararası Uyuşturucu Kaçakçılığının Büyük Bir Sendikası Haline Geldi], Radyo Fransa Farsça, Erişim Linki: https://bit.ly/3ylgdHb (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[9] Sahtar-e Haşdi Şabi-ye Erag; Mohemtarin Guruhha-ye Teşkil Dehende-ye An [Irak Haşdi Şabi’sinin Yapısı; En Önemli Grupları], Tasnim Haber Ajnası, Erişim Linki: https://tn.ai/797044 (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[10] Badr at the Forefront of Iraq’s Shia Militias, Carnegie Endowment for International Peace, Erişim Linki: https://bit.ly/3Ce5wYE (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[11] Negah-i Be Sahtar ve Gostere-ye Guruhha-ye Şebhe Nezami-ye Şie “Haşdi Şabi-ye Erag” ve Ertebat-e Anha Ba İran [“Irak Haşdi Şabi” Bünyesinde Bulunan Şii Milis Grupların Yapısı ve İran İle İlişkilerine Bir Bakış], Radyo Fransa Farsça, Erişim Linki: https://cutt.ly/LtW4tCE (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[12] Govat-ı el-Şehit el-Sadr [Şehit Sadr Tugayları], Areg Haber Ajansı, Erişim Linki: https://bit.ly/3IgXSRf (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[13] Syria Civil War: State of the Art Technology Gives President Assad’s Army The Edge, Independent, Erişim Linki: https://bit.ly/3Ihz2k9 (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[14] “Seraya el-Eşter”, Tanzim-e Şii Musallah Yehdede’ul Bahreyn [“Seraya el-Eşter”, Silahlı Şii Grup Bahreyn’i Tehdit Etmektedir], Bab’ul Harekat’ul İslamiye İnternet Sitesi, Erişim Linki: https://bit.ly/3Gh1Cjg (Son Erişim Tarihi: 11.10.2023).
Yazar Hakkında: Dr. Ata ŞAHİT, 1985 yılında İran’ın Batı Azerbaycan ilinin Hoy kentinde doğdu. Urmiye Devlet Üniversitesi’nin Ekonomi bölümünden 2009 yılında mezun oldu. 2016 yılında Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Genel Türk Tarihi bölümünde “Dürri-e Nadire’ye Göre Nadir Şah ve Dönemi (Tercüme ve Değerlendirme)” konulu tez çalışmasıyla yüksek lisansını tamamladı. 2022 yılında Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi’nin Tarih bölümünde “1979 İran Devrimi Sonrasında İran’da Değişen Devlet-Toplum İlişkisi (1979-2017)” konulu tez çalışmasıyla doktorasını tamamlayan Ata ŞAHİT Türkçe, Farsça ve Azerbaycan Türkçesinde yayınlanan çeşitli yazıları bulunmaktadır. Ata ŞAHİT, İran devriminden sonra 5 Mayıs 1979 tarihinde Tahran’da Türkçe ve Farsça olarak yayın hayatına başlayan ve 2015 yılından itibaren Ankara’da yayın hayatına devam eden Varlıq dergisinin yazarlar kurulu üyesi ve merkezi Ankara’da bulunan Tebriz Araştırmaları Enstitüsü’nün (TEBAREN) başkan yardımcısıdır.
