Tebriz Araştırmaları Enstitüsü Tebriz Araştırmaları Enstitüsü
Türk Kacar hanedanının yıkılmasından önceki yıla (1924) ait veriler; Güney Azerbaycan’da eğitim bütçesi, okulların durumu, devlete ait okullarla yerel özel okullar ve yabancı okullar hakkında değerli bilgilere ulaşmamızı sağlamaktadır.
Mehmet Emin Resulzade’nin editörlüğünde İstanbul’da yayınlanan (1923-1927) Yeni Kafkasya mecmuasında (Yıl: 2, Sayı: 6, ss.15-16) İran Ahvalatı(İran’da Durumlar) ana başlığı altında verilen İran Azerbaycan’ında Maarif başlıklı yazıda, 3 milyonluk nüfusa sahip Güney Azerbaycan’da yerli ve yabancı okulların sayısı ile ilgili ayrıntılı bilgi verilirken, eğitim alanına yeterince önem verilmediğine vurgu yapılmaktadır.
Bilgileri Tahran’da yayınlanan İran gazetesinden aktaran Yeni Kafkasya, Farslaştırma politikasının o tarihte bile başlamış olduğunu gösteren bir ayrıntıya değinmeyi ihmal etmemiştir. Bu bilgiye göre; İran gazetesinin yazarı, Güney Azerbaycan’ın Kafkasya (Kuzey Azerbaycan) ve Türkiye ile sınır olduğuna dikkat çekerek, “Merkezden Farsça eğitim almış kadın ve erkek öğretmenlerin Güney Azerbaycan’a gönderilmesini” ve “Fars dilinin orada yaygınlaştırılması ve teşvik edilmesini” ısrarla teklif ediyor.
İran Ahvâlâtı
İran Azerbaycan’ında maarif
İran gazetesi “Azerbaycan maarifi”ne tahsis eylediği bir makalede bu, “her cihetçe (yönden) İran’ın pek büyük bir vilayetini teşkil eden 3 milyonluk büyük bir nüfusa malik olan vilayette maarifin kâfi (yeterli) derecede takviye edilmediğinden” şikâyet ediyor. Mezkȗr (söz konusu) gazetenin verdiği ihsâi (istatistik) malumattan (bilgilerden) anlıyoruz ki bütün Azerbaycan’da (Güney) 175 mektep vardır.
Bu mekteplerden 40’ı hükümet, 20’si ecnebiler (yabancılar) tarafından tesis ve idare olunup, mütebakisi (kalanı) mekâtib-i hususiyeden (özel okullardan) ibarettir.
175 mektepten 6’sı Tebriz’de olup adâdî derecesindedirler. Bunlardan 3’ü devletin, 3’ü de ecnebilerindir. İptidailerden (ilkokullardan) 6 senelik müddet-i tahsile (öğrenim süresine) malik olanları 60 adettir ki bunlardan 17’si devletî, 32 mahallî (yerel) ve 11’i de ecnebidir. İptidai olup da müddet-i tahsili 4 sene olan mekteplerin mecmu’ı (toplamı) ise 55’tir; bunlardan 20’si devletin olup altısı ecnebidir. 27’si hususi (özel), 2’si beledîdir.
Geçen sene Azerbaycan maarif ihtiyacına sarf olunmak için İran bütçesinden 28,188 tümen tahsisat (ödenek) varmış. Bundan 6000 tümeni Tebriz’e münhasır olup (ayrılıp) bütün Azerbaycan için fakat (yalnız) 22 tümen kalmıştır. Geçen senenin tecrübesine nazaran mahallinden hâsıl olan maarif aidatı ise 30,000 tümen olmuştur.
“Bir taraftan Kafkasya, diğer taraftan Türkiye ile hem-hudut (sınır ortağı) olan bu mühim (önemli) vilayetin” maarif işlerini nazar-ı dikkate almak zaruretini hisseden gazete, oraya “Merkezden Farsîce tahsil görmüş muallim ve muallimeler gönderilmesini ve Farsî lisanının orada terviç ve teşvik edilmesini” ciddiyet ve hararetle teklif ediyor.
Kaynak: Yeni Kafkasya Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 6, 18 Kanun-i Evvel 1340, ss. 15-16
