Tebriz Araştırmaları Enstitüsü Tebriz Araştırmaları Enstitüsü
İran’da uzun yıllardır tartışma konusu olan göç sorunu İran’ı terk etmek isteyen İranlılar, İran’ı güzergâh olarak kullanarak Avrupa’ya ulaşmak isteyen yasadışı göçmenler ve İran’da yaşayan kalabalık Afganistanlı göçmen olmak üzere üç farklı kategoride ele alınabilir. Bugüne kadar İran’da yayınlanan çalışmalar genellikle sermaye ve beyin göçü alanında yapılmıştır ve İran’ı terk eden İranlı sığınmacı ve mülteci ve İran’da yaşayan yabancı sığınmacı ve mülteci sayısı konusunda kapsamlı çalışma yayınlanmadığı gibi bu konu ile ilgili detaylı istatistikler de paylaşılmamıştır. Bu çalışmada İran Kültür İzleme Merkezi’nin İran’ın Göç Durumu (İran’dan Göç ve İran’a Göç Süreçlerinin İncelenmesi) raporu esas alınarak İran’ın çeşitli göç istatistikleri ele alınmıştır [1].
İran’da ulusal düzeyde yapılan en son kamuoyu yoklamasına göre İranlıların %24’ü daimi olarak İran’ı terk etmek istemektedir. Öte yandan yurtdışında yaşayan İranlı sayısı 1,8-4,04 milyon arası tahmin edilmektedir ve bu nüfusun çoğunluğu sırası ile Birleşik Arap Emirlikleri, ABD, Kanada, Alman ve Türkiye’de yaşamaktadır. İran, dünya sıralamasında 54. göç veren ülke ve 23. göç alan ülke konumundadır. İran’ın yurtdışına öğrenci gönderme sayısı da son yıllarda artış göstermiştir ve 2022 yılında dünya sıralamasında 17. sırada yer almıştır. Yabancı öğrenci alımında ise 13. sırada yer almaktadır. İran’da 4,5 milyon göçmen yaşmaktadır ve İran’da ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde 670 bin kayıtlı Afganistanlı öğrenci örgün eğitim almaktadır.
Yurtdışında Yaşayan İranlıların İşlemleri Yüksek Konseyi Sekreterliği’nin son açıklamasına göre 4,04 milyon İranlı ülkeden göç etmiştir. Fakat uluslararası kuruluşlar 2,062,658 İranlının göçmen statüsünde yaşadığını yazmaktadır. Bu 2,062,658 İranlı göçmenden 454,000 kişi Birleşik Arap Emirlikleri, 397,735 kişi ABD, 213,160 kişi Kanada, 203,000 kişi Almanya, 154,965 kişi Türkiye, 83,531 kişi İngiltere, 81,000 kişi İsveç, 77,780 kişi Avustralya, 50,808 kişi İsrail ve 46,419 kişi Kuveyt ve geriye kalan da diğer ülkelerde yaşamaktadır. UNESCO’nun 2020 verilerine göre 66,701 İranlı öğrenci yurtdışında eğitim almaktadır. Bu 66,701 kişiden 10,462 kişi ABD, 9,319 kişi Almanya, 8,776 kişi Türkiye, 7,854 kişi Kanada, 2,965 kişi İtalya, 2,024 kişi Macaristan, 1,953 kişi Avustralya, 1,836 kişi Rusya, 1,809 kişi Fransa ve 1,553 kişi İngiltere’de okumaktadır. UNHCR Data Finder’in verilerine göre İran sığınmacı gönderen ülkeler içerisinde dünyada 20. sırada yer almaktadır ve 68,000 İranlı sığınmacı ve 143,000 kişi mülteci statüsünde yaşamaktadır [2].
İran’da yaşayan göçmen sayısı uzun yıllardır tartışma konusudur. İran İstatistik Merkezi’nin 2016 yılında yaptığı nüfus sayımına göre İran’da 1,583,979 Afganistanlı, 34,532 Iraklı ve 14,320 Pakistanlı yaşamaktadır. İran’da yaşayan göçmenlerin %95’ini Afganistanlılar oluşturmaktadır. İran İçişleri Bakanlığı’nın yaptığı bir araştırmaya göre İran’da 4,300,000-4,500,000 arası Afganistanlı yaşamaktadır ki bu nüfusun 2,300,000’ini kimlik belgeleri olmayan kayıtsız Afganistanlılar oluşturmaktadır. UNHCR de İran’da yaklaşık 4 milyon göçmenin yaşadığını yazmaktadır. Bu göçmen nüfusunun 780,000’i Afganistanlı mülteci ve 20,000’ini Iraklı mülteciden oluşmaktadır. 600,000 kişi de Afganistan pasaportu ile yasal olarak yaşamaktadır. Geriye kalan nüfus, Afganistanlı sığınmacılardan oluşmaktadır. İran’da yaşayan Afganistanlı göçmenlerin %55’i İran doğumludur. Taliban’ın tekrar iktidara gelmesi yeni bir Afgan göçüne yol açtı ve birçok Afganistanlı tekrar yurtdışı yolunu tuttular. Uluslararası Göç Örgütü’nün raporuna göre Nisan 2021 tarihinden Mart 2022 tarihine kadar 1,634,928 Afganistanlı İran sınırını geçerek İran’a giriş yapmıştır. Bu nüfusun %90’ını erkekler ve %10’unu kadınlar oluşturmuştur [3].
İran, bulunduğu coğrafya itibariyle Afganistan ve Pakistan başta olmak üzere Orta ve Güney Asya’dan kaçak yollarla Avrupa’ya ulaşmak isteyen insanların önemli güzergâhlarından biridir. Yasadışı yollarla Avrupa’ya ulaşmak isteyen göçmenlerin İran yolculuğu İran’ın güneydoğusunda bulunan Sistan ve Beluçistan ilinin Zabul kentinden başlayıp İran-Türkiye sınırında bitmektedir. Afganistan’ın Nimruz Eyaleti’nden ve Pakistan’ın Beluçistan Eyaleti’nden İran’a giriş yapan bu yasadışı göçmenler, insan kaçakçıları tarafından İran-Türkiye sınırına götürülmektedir. Bu yasadışı göçmenlerin önemli bir bölümünü Afganistan vatandaşları oluşturmaktadır. Afganlardan sonra Pakistan vatandaşları ikinci sırada yer almaktadır. Bu insanların ciddi bir engel ile karşılaşmadan uzun bir mesafeyi kat ettikten sonra Türkiye sınırına ulaşabilmeleri İran’ın bu konuda yeterince duyarlı olmadığını göstermektedir.
Son Notlar
[1] Tekaver, Kamer. (1402/2023). İran’ın Göç Durumu (İran’dan Göç ve İran’a Göç Süreçlerinin İncelenmesi). İran Kültür İzleme Merkezi. Tahran: İletişim, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi Yayınları.
[2] Tekaver, a.g.e, s.7-10.
[3] Tekaver, a.g.e, s.20-25.
